Қазақ халқының дүниетанымында үкі қасиетті құс деп саналған. Үлпілдек жүнін әсемдік үшін ғана кәдеге жаратпай, онда бір қасиет бар деп есептеген. Құстың қауырсынындағы бедер Құранның құпияланып жазылған нұсқасы деп баланың бесігіне, бас киіміне таққан. Әттеген-айы сол, соңғы уақытта бұл ырым ұмыт болып, тіпті «Құдайға серік қосу» деп қарсылық білдіргендер қаптап барады. Сонда әулие Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің тақиясына тағылған үкінің қасиетсіз болғаны ма?
Ақын, фольклоршы, ғалым, ағартушы, этнограф, шежіреші, публицист, дін ғұламасы Мәшһүр Жүсіп сегіз жасында дін білімін ғана емес, «Қозы Көрпеш – Баян сұлу», «Ер Тарғын», «Төрт жігіттің өлеңі» секілді қисса-дастандарды да жатқа айтатын болған. Жұртшылық таңырқасып: «Көпейдің бір баласы – сайрап тұрған бұлбұл. Сөйлеген сөзі, айтқан өлеңі кісінің мейірін, құлағының құрышын қандырады. Ағып тұрған бұлақ, жанып тұрған шырақ», деп сүйсініпті. Бірде хазіреттің үйіне түсіп, сәлем беріп, қонақ болған аға сұлтан Шорманның Мұсасы да атына қанық Жүсіпті тыңдап көрмек болады. Сөзге шешен, тілге ұста кіп-кішкентай Жүсіптің өнеріне сүйсінбеген жан қалмайды. Сол мәжілісте Мәшһүрдің әкесі Көпей де болыпты. Ол кісі жылы жүзді, жұмсақ сөзді болғандықтан, уақытындағы қариялар ол кісіні «сопы» деп құрметтейді екен. Мұса дуанбасы Көпейге «Сопы, мына балаңа мұнан былай үкі тақтырып қойыңыз. Көз-тілге шет болмасын! Бұл өз заманында халыққа Мәшһүр болатын бала екен!» деп жылы лебіз білдіріпті. Шорманның Мұсасының аузы дуалы болып шықты. Халық бар-жоғы 8 жасынан «Мәшһүр Жүсіп» атай бастады. Сол кезден бастап тақиясынан үкісін тастамапты. Оның неге тағатынын сұрағандарға: «Үкіні неге тағады, білесің бе? Жүйрік атқа тағады, қыран құсқа тағады, сұлу қызға тағады. Мені өзің солардың біреуінен кем деп отырсың ба?» дейтін көрінеді.
Мәшекең үкі тағуға байланысты оқиғаны қағазға былай түсіріпті:
Күні еді аға Сұлтан сол күнде енді,
Баянтау қаласына Мұса келді.
Алдына көремін деп алдырғанда,
Тынбастан жазған Мәшһүр қақсай берді.
Парасат нұрыменен әбден білді:
«Қаққай», деп Құдай мұнан көз бен тілді!
Мынау Мәшһүр болатын бала екен деп
Ер назары тиюмен нәфіс қылды.
– Ей, сопы, бұл балаңды жақсы бақ деп,
Не болсын мұнан артық тіл мен жақ деп.
Аяумен мейірі түсіп, былай айтты:
Балаңа мұнан былай үкі тақ деп…
Иә, үкі тағу салты көнеден келе жатқан ырымның бірі. Сәбидің ұйқысы тыныш болсын деп бесікке, бақыт әкелсін деп қыздардың сәукелесіне, тіл-көзден аулақ болсын деп ұлдардың тақиясына, сезімдері ақ болсын деп екі жастың шымылдығына, сал-серілердің домбырасына таққан. Тіпті жүйрік аттың жалына, найзаға да таққан. Оған Қазыбек бидің төмендегі сөздері дәлел: «Біз қазақ деген мал баққан елміз. Ешкімге соқтықпай жай жатқан елміз. Елімізден құт-береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз».
Үкінің қауырсынын алу үшін оны өлтірмейді. Өлтірген адамды киесі ұрады деген түсінік бар. Үкіні аулап ұстап, балақ жүні мен бауыр төсінің жүнін алып, өзін жемге тойғызып қоя берген. Мұны «үкі жүндеу» деп атайды. Бүркітшілікпен айналысқан қазақ үкіні қауырсыны үшін қадірлеген. Құс етімен қоректенген тау халқы да үкіні атпаған. Аңызға құлақ түрсек, Нұх пайғамбарымыздың кемесінің Қазығұрт тауын табуына жол сілтеген үкі құсы деп айтылады. Соған байланысты Нұх пайғамбар үкіге «орман тоғайдың иесі бол, шаңырақтың киесі бол» деп бата берген екен.
