Астроном, М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан университетінің профессоры Андрей Солодовник 8 қарашада айдың тұтылуын неліктен «қанды» деп атайтынын және оны қай аймақтарда байқауға болатынын түсіндірді.
Профессордың айтуынша, айдың тұтылуын күннің тұтылуынан гөрі байқау оңайырақ. Ай көрінетін жерде тұтылу да, яғни, жер шарының жартысы көрінеді.
«Қазіргі тұтылу шығыс бөлігінде, ең дұрысы Тынық мұхит аралдарынан көрінеді. Біз тұтылудың толық фазасы көрінетін батыс шетінде тұрмыз. Тіпті, бүкіл Қазақстанда толық кезеңді байқау мүмкін емес. Қостанай мен Балқаш көлінің батысында тек жекелеген бөлігін көруге болады. Тұтылу ай көкжиектен көтерілгенге дейін болады. Бізде ол толық тұтылу болған кезде көтеріледі, уақыт шамамен 17.30-да. Толық тұтылу 17.42-де аяқталады. Бізде небәрі 12 минут уақыт болады, сондықтан көкжиектің шығыс бөлігі көрінетін орынды таңдау керек. Петропавлда ең дұрысы – Есіл жағалауындағы Подгорье. Я болмаса ғимараттар бақылауға кедергі келтірмеуі үшін биік қабаттарға көтерілу қажет. Сағат 17.42-ден кейін ай Жер көлеңкесінен біртіндеп шығады. Жеке кезеңді тамашалау да қызықты. Барлығы сағат 19.40-та аяқталады. Ай көлеңкеден шығады. Бұлттар байқауға кедергі келтіруі мүмкін, қарашаны болжау мүмкін емес», – деді Андрей Солодовник.
Айдың тұтылуының қайталану жиілігі – жылына екі-үш рет. Бірақ ол жылдан жылға бола бермейді, шамалы ауытқулар бар. Профессор айдың тұтылуы күн тұтылуына қарағанда екі есе сирек болатынын атап өтті.
«Егер күн тұтылуы геометриялық болса, онда айдың тұтылуы – Жер айдан күн сәулесін жасыратын құбылыстардың физикалық түрі. Айдың өзі жарқырамайды және ол аспанда толығымен жоғалып кетуі керек. Бірақ мұнда тағы бір физика бар. Күн сәулелері жер атмосферасында жартылай сынады және олардың жолы қисық болады, сондықтан олар қажет емес жерге, яғни жер көлеңкесі аймағына жетеді. Ол жерге ұзын толқынды сәуле түседі. Адам көзі үшін қызыл түс – бұл бізге көрінетін күн радиациясының өте үлкен толқын ұзындығы. Әдетте ай сары болады, тұтылу кезінде тек қызыл және қызғылт сары түстер қалады. Сондықтан ол осындай реңктермен боялған. Міндетті түрде «қанды» емес. Айдың тұтылуын бірнеше рет бақылай отырып, біз айдың сарғыш, сары-қызғылт реңктерде екеніне көз жеткіздік. Себебі жер атмосферасы бұлттардан таза. Төменгі қабаттар сынған, егер бұлттар көп болса, онда күн сәулесінің таралуы әлдеқайда нашар болады. Сондықтан бәрі қызыл және қызғылт, ай кірпіш қызылға айналады», – деп түсіндірді Андрей Солодовник.
Тұтылу әрқашан толық айда Күн, Жер және Ай қатар тұрғанда және Ай Жердің артында болғанда болады. Әрбір толық айда тұтылу болмайды.
«Біз тұтылуды болжауды бұрыннан үйрендік. Ежелгі дәуірде де ежелгі гректер мұны істей білген. Олар жылнамаларды талдап, статистикалық заңдылықтарды шығарған. Бұл құбылыста мистикалық ештеңе жоқ», – деді профессор.
Солтүстік Қазақстан облысында көрінетін келесі айдың толық тұтылуы үш жылдан кейін – 2025 жылдың 7 қыркүйегінде түн ортасына таман болады. Ең қызығы күн тұтылу 2028 жылдың 31 желтоқсанында болады, ал өңірде ол Жаңа жылға жарты сағат қалғанда аяқталады.
