Ұлы Дала көшпенділері — біздің ата-бабаларымыздың ғасырлар бойы қалыптасқан мәдениеті мен дәстүрлері еліміздің терең тарихына бай. Бұл көшпенді халықтар өздерінің ерекше өмір салтында табиғатпен үйлесімді өмір сүріп, ел мен жердің қадірін жоғары бағалаған. Көшпенділердің өмірі мен мәдениеті қазіргі қоғам үшін үлкен маңызға ие, себебі ол көптеген құндылықтарды, ұлттық болмысымызды сақтап қалуға септігін тигізеді.
1. Көшпенділік өмір салты
Көшпенді өмір салты — Қазақстанның кең жазық даласында бірнеше мың жыл бойы қалыптасқан ерекше өмір тәсілі. Көшпенділер мал шаруашылығымен айналысып, табиғатқа, климаттық жағдайларға бейімделе отырып өмір сүрді. Олар жылқы, сиыр, қой сияқты малдар өсіріп, оларды көлік ретінде қолданды. Сонымен қатар, көшпенділердің мәдениеті үшін киіз үйлер, арнайы дайындалған киімдер, күнделікті өмірде қолданылатын ыдыс-аяқтар мен құрал-жабдықтар маңызды орын алған.
Киіз үй — көшпенділердің өмірі мен мәдениетінің символы болып табылады. Оның құрылымы мен пішіні ауа райының әртүрлі жағдайларына, көшіп-қонуға ыңғайлы болып жасалған. Киіз үйді жасау үшін табиғи материалдар қолданылып, ол экологиялық таза әрі функционалды болды.
2. Ұлттық өнер және қолөнер
Көшпенділердің қолөнері мен ұлттық өнері ұрпақтан-ұрпаққа сақталып, ұлттық мәдениетіміздің маңызды бөлігіне айналды. Қазақ халқының дәстүрлі өнері тек практикалық қажеттіліктерді қанағаттандырып қана қоймай, сонымен қатар эстетикалық құндылықтарға да бай болды. Олардың ішінде кілемдер, сырмақтар, тұскиіздер, текеметтер, ағаштан жасалған бұйымдар және металл бұйымдары ерекше орын алады.
Әсіресе, қазақ халқының ою-өрнектерінің терең мәні бар. Әрбір оюдың өз символы мен мағынасы болған, олар табиғат пен өмірдің түрлі құбылыстарын бейнелейді. Көшпенділер өздерінің тұрмыстық заттарында және киімдерінде осы оюларды қолдана отырып, өнерді күнделікті өмірге енгізген.
3. Қонақжайлық дәстүрі
Қазақ халқының қонақжайлығы — ежелден келе жатқан маңызды дәстүрлерінің бірі. Көшпенділер үшін қонақтарды құрметтеу және оларға жылы шырай таныту үлкен міндет саналған. Әрбір үйде қонақтар үшін арнайы дайындалған тағамдар ұсынылып, оларды ең жоғары деңгейде құрметтеуге тырысқан. Қазақтың ұлттық тағамдары, әсіресе ет тағамдары, түрлі сүт өнімдері, наубай өнімдері мен бауырсақ — көшпенді өмір салтының ажырамас бөлігі.
Қонақ жайлы сөз қозғағанда, қазақтың атақты «қонақ – құт» деген мақалы есімізге түседі. Бұл сөз тек қонаққа құрмет көрсету ғана емес, сонымен бірге сол сәтте үйлесімділік, бірлік және мейірімділік білдіреді.
4. Дәстүрлер мен тойлар
Көшпенділердің мәдениеті тойлар мен мерекелер арқылы да айқын көрініс тапқан. Қазақтарда әртүрлі тұрмыс-салттық тойлар мен ғұрыптар көп болған. Туған күндер, үйлену тойлары, жаңа туған нәрестенің азан шақырып ат қоюы, жеті атаға толу сияқты рәсімдер мен мерекелер ерекше орын алған. Бұл дәстүрлер адамның өмір жолының маңызды кезеңдерін атап өтіп, оны қоғамның мүшесі ретінде қалыптастыруға көмектескен.
Сонымен қатар, ұлттық ойындар мен спорт түрлері көшпенділердің мәдениетінің ажырамас бөлігі болды. “Көкпар”, “Асық ату”, “Бәйге” сияқты ойындар тек дене шынықтыруды ғана емес, сонымен қатар рухани тәрбие мен қоғамдағы адамдар арасындағы қарым-қатынасты да нығайтқан.
5. Қазақтың философиясы мен дүниетанымы
Ұлы Дала көшпенділерінің дүниетанымы мен философиясы табиғатпен тығыз байланыста болды. Олар табиғаттың құпияларын түсінуге, оның заңдарына құрметпен қарауға тырысты. Бұл дүниетаным адамның тіршілігін табиғаттың бір бөлігі ретінде қабылдауға негізделген. Қазақтарда табиғаттың әрбір бөлшегі қасиетті болып саналған: ай, күн, жер, су, жел — бәрі де адамның өмірінің маңызды бөлшектері ретінде бағаланған.
Жалпы алғанда, көшпенділердің мәдениеті мен дәстүрлері бүгінгі күнде де өз маңыздылығын жойған жоқ. Олар ұлттық бірлікті сақтау, тарихи жадты жаңғырту және ұрпақтарға тәрбие беру үшін үлкен мәнге ие. Ұлы Дала көшпенділерінің мәдениеті мен дәстүрлерін сақтап, оны қазіргі қоғамда дамыту біздің ұлттық болмысымызды нығайтуға септігін тигізеді.
